Lutynia Dolna
49°54′N 18°25′E/49,899444 18,420833| gmina | |||||
.JPG) Kościół św. Jana Chrzciciela | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Kraina | |||||
| Starosta |
Pavel Buzek | ||||
| Powierzchnia |
24,87 km² | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| Kod pocztowy |
735 53 | ||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| Liczba obrębów ewidencyjnych |
2 | ||||
| Liczba części gminy |
2 | ||||
| Liczba gmin katastralnych |
2 | ||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego  | |||||
| 49°54′N 18°25′E/49,899444 18,420833
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Lutynia Dolna (cz. ⓘDolní Lutyně, niem. Nieder Leuten) – wieś gminna i gmina w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach.
Przez stulecia miejscowość nazywała się Lutynia Niemiecka (cz. Německá Lutyně, niem. Deutschleuten), dopiero podczas II wojny światowej zmieniono jej nazwę na obecną, podobnie jak pobliskiej siostrzanej wsi z Lutynia Polska na Lutynia Górna (obecnie Lutynia – dzielnica Orłowej).
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Gmina Lutynia Dolna składa się z dwóch gmin katastralnych:
- Lutynia Dolna – położona w południowej części, ma powierzchnię 2031,7 ha[2] (81,7% obszaru całej gminy). W 2001 mieszkało tu 4062 z 4771 osób zemieszkujących całą gminę[3].
- Wierzniowice (cz. Věřňovice, niem. Willmersdorf) – położona w północnej części nad rzeką Olzą, przy granicy z Polską. Powierzchnia wynosi 456,08 ha[4] (18,3% obszaru gminy). W 2001 mieszkało tu 709 osób[3]. W granicach gminy od 1975.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Gmina położona jest w północnej części powiatu Karwina, na południu sąsiaduje z Orłową (Lutynią), na wschodzie z Dziećmorowicami, na zachodzie z Boguminem (Skrzeczoniem). Od strony północnej sąsiaduje z Polską. Przez gminę przepływa rzeka Olza (cz. Olše), która na odcinku od Dziećmorowic do Bogumina, a szczególnie na wysokości Wierzniowic wykazuje wysoką wartość przyrodniczą, co jest tym bardziej cenne, gdyż znajduje się na uboczu gęsto zaludnionego okręgu przemysłowego. W 1989 4,59 ha tego obszaru zostało objęte ochroną prawną jako pomnik przyrody. Również na wysokości Wierzniowic na ok. 2,5 km odcinku Olzy granica polsko-czeska odbiega od jej biegu w stronę północną, po czym powraca do niej tuż za powstającym granicznym węzłem autostrady A1.
Ludność
[edytuj | edytuj kod]W 2001 roku 5,3% populacji gminy stanowili Polacy, następnymi pod względem wielkości mniejszościami byli Słowacy (2,3%), potem Morawianie (1,3%) i Ślązacy (1%)[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość Lutynia po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Luthina LXXI) mansi[6][7][8]. Zapis ten oznaczał, że wieś posiadała 71 łanów większych. Została założona prawdopodobnie w akcji kolonizacyjnej przeprowadzonej przez powstały w 1268 klasztor Benedyktynów w Orłowej[9], a jej powstanie wiąże się również z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) Księstwa Cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
Miejscową parafię katolicką pw. św. Jana Chrzciciela założono jeszcze w XIV lub w pierwszej połowie XV wieku[10] i po raz pierwszy wzmiankowano w sprawozdaniu z poboru świętopietrza sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 jako jedną z 51 w archiprezbiteracie cieszyńskim (pod nazwą Lutina)[11].
W 1700 miejscowość przeszła na własność hrabiowskiego rodu Taaffe, którzy wybudowali tutaj pałac w stylu barokowym jako swoją letnią rezydencję. Obecnie obiekt służy jako blok mieszkalny. Pod koniec XIX wieku w okolicy odkryto złoża węgla kamiennego, co przyczyniło się do jej rozwoju ekonomicznego i demograficznego, jak również Lutyni Dolnej.
W 1905 dzięki staraniom Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego w miejscowości powstała szkoła ludowa z polskim językiem wykładowym[12].
Według austriackiego spisu ludności z 1910 roku Niemiecka Lutynia miała 4096 mieszkańców, z czego 3888 było zameldowanych na stałe, 3483 (89,6%) było polsko-, 359 (9,2%) niemiecko- a 46 (1,2%) czeskojęzycznymi, 3994 (97,5%) było katolikami, 27 (0,7%) ewangelikami, 52 (1,3%) wyznawcami judaizmu a 23 (0,6%) innej religii lub wyznania[13].
W 1920 miejscowość znalazła się w granicach Czechosłowacji.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]W miejscowości znajdują się barokowy kościół św. Jana Baptysty z 1746, sklep aptekarski wybudowany około 1900 roku oraz polska szkoła.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Lutynia Dolna (przystanek kolejowy)
- Lutynia
- Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie
- Gorzyce (województwo śląskie)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2023. 2023-01-01. [dostęp 2023-08-17]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Dolní Lutyně. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
- ↑ a b Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869 – 2005 – 1. díl. 20 sierpnia 2008. s. 718-719. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Věřňovice. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
- ↑ Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
- ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
- ↑ I. Panic, 2010, s. 430
- ↑ I. Panic, 2010, s. 415
- ↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).
- ↑ Kierski 1923 ↓, s. 273-275.
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Feliks Kierski: Podręczna encyklopedia pedagogiczna, hasło "Macierz Szkolna ks. cieszyńskiego". T. I. Lwów, Warszawa: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, Wydawnictwo Książnica Polska, 1923, s. 273-275.
- Irena Cicha, Kazimierz Jaworski, Bronisław Ondraszek, Barbara Stalmach, Jan Stalmach: Olza od pramene po ujście. Český Těšín: Region Silesia, 2000, s. 16, 18. ISBN 80-238-6081-X. (cz.).